by David S. Kosson and Robert D. Hare
(Polish translation by Mieczyslaw Radochonski)
Pojęcie psychopatii lub osobowości psychopatycznej występowało przez długi czas pod różnymi nazwami i definicjami, które nakładały się na siebie. Pierwszą konceptualizacją, zwykle łączoną z nowoczesnym ujmowaniem tego zaburzenia, był termin „manie sans delire” wprowadzony przez Filipa Pinela, który można przetłumaczyć jako „mania bez delirium”. (Delirium odnosi się do stanu głębokiego pobudzenia umysłowego oraz zaburzeń świadomości).
Współczesne spojrzenie na jednostkę psychopatyczną, jako cierpiącą na specyficzne zaburzenie osobowości, oparte jest na klinicznych opisach opracowanych przez wielu psychiatrów podczas pierwszej połowy dwudziestego wieku, jak np. Harvey Clecley w swojej książce „Maska zdrowia” („Mask of Sanity, 1941, 1976).
Clecley uważał, że psychopatia obejmuje trudności w zrozumieniu znaczenia ludzkich zachowań i prowadzi do uporczywego deficytu w doświadczaniu emocji. Zgodnie z tytułem swej książki, Clecley uważał, że jednostki psychopatyczne nie są „chore” w dosłownym tego słowa znaczeniu.
Współczesne narzędzia pomiaru psychopatii
Współczesna ocena kliniczna psychopatii oparta jest głównie na Skali Obserwacyjnej Skłonności Psychopatycznych (Psychopathy Checklist-Revised – PCL-R) opracowanej przez Roberta Hare (Hare, 2003). PCL-R szeroko traktowana jest jako „złoty standard” do oceny psychopatii w populacjach klinicznych i dla celów sądowych (Acheson, 2005, ss.429-431). Składa się z 20 pozycji wybranych na bazie kilku źródeł informacji, włączając w to kliniczne prace Clecley’a i innych wczesnych klinicystów, a także literaturę naukową i opracowania praktyczne.
Specyficzne cechy nie są łatwe do diagnozowania
W rzeczywistości rzetelne posługiwanie się PCL-R do oceny psychopatii wymaga solidnego przygotowania. Jeden z powodów, że PCL-R jest trudny w zastosowaniu, wynika z faktu, iż badacz musi dokonać integracji informacji pochodzących z wielu źródeł (jak np. wypowiedzi danej osoby, oficjalne zapiski lub wypowiedzi innych osób, które znają daną osobę i zapewniają uzupełniające informacje, obserwacje, a także wrażenia samej osoby przeprowadzającej wywiad) odnoszących się do różnych obszarów zachowania (np. zachowanie w okresie dzieciństwa i adolescencji, zachowanie w szkole, w miejscu pracy, w rodzinie pochodzenia, zachowanie w relacjach z przyjaciółmi i partnerami, zachowanie antyspołeczne, zainteresowania rekreacyjne i hobby).
Jednakże przeszkoleni badacze posiadający dostęp do wyników wywiadu oraz uzupełniających źródeł informacji mogą uzyskać wysoką rzetelność w badaniach. Od czasu powstania PCL-R obserwujemy dramatyczny wzrost badań nad psychopatią. Opracowano wiele innych narzędzi do badania cech psychopatycznych. Np. Psychopathy Checklist: Youth Version (PCL:YV) jest narzędziem do oceny cech psychopatycznych u młodzieży (Forth, Kosson, Hare, 2003). Z kolei Psychopathy Checklist: Screening Version (PCL:SV) pozwala ocenić cechy psychopatyczne u pacjentów psychiatrycznych oraz w populacji ogólnej (Hart, Cox, Hare, 1995). Jak w przypadku PCL-R, także użycie tych narzędzi wymaga obszernego szkolenia oraz zastosowania uzupełniających źródeł informacji w celu uzyskania klinicznej oceny psychopatii.
Dodatkowo, ponieważ niewiele wiemy na temat długookresowej stabilności cech psychopatycznych u młodzieży, podręcznik do PCL-YV zaleca aby nie diagnozować psychopatii u dzieci i młodzieży. Termin ten bowiem posiada wiele negatywnych konotacji, a także istnieją dowody, że etykietki typu „psychopata” czy „psychicznie chory” mogą przyczynić się do złego traktowania młodzieży przez rodziców, nauczycieli i rówieśników. Jednakże są istotne dowody na to, że zarówno PCL:YV i PCL:SV są rzetelnymi i trafnymi narzędziami do identyfikacji młodzieży i dorosłych z cechami psychopatycznymi.
Istnieje też kilka innych narzędzi, które są stosowane w badaniach nad diagnozowaniem osób z cechami psychopatycznymi. Jednym z nich jest skala APSD (Antisocial Process Screening Device) stosowana w badaniach nad wczesnymi zwiastunami psychopatii i jej rozwojem (Frick, Hare, 2003). Jednakże, z powodu słabej korelacji wyników uzyskiwanych przez te narzędzia z PCL-R i jej pochodnymi, być może mierzą one różne aspekty problemów osobowościowych. Dlatego konieczne są dodatkowe badania w celu ustalenia stopnia, w jakim różne narzędzia pomiaru są zbieżne w stosunku do koncepcyjnego konstruktu psychopatii.
Badania nad psychopatią
Jednostki z cechami psychopatycznymi wykazują specyficzne emocjonalne i poznawcze deficyty oraz specyficzne anomalie fizjologiczne w wielu różnych sytuacjach. Wyniki badań zapewniają ważne wskazówki w odniesieniu do mechanizmów leżących u podstaw osobowości psychopatycznej i są pomocne w zrozumieniu przyczyn psychopatii oraz leczenia osób z cechami psychopatycznymi. Badania wykazały również, że jednostki z cechami psychopatycznymi popełniają więcej przestępstw oraz aktów przemocy niż osoby bez takich cech, a także są bardziej skłonne do naruszania norm instytucjonalnych, jak również warunków pobytu na zwolnieniu warunkowym. Psychopatia jest również potencjalnym predyktorem przyszłych przestępstw z zastosowaniem przemocy.
Tego rodzaju wyniki badań wykazują, że identyfikacja jednostek z cechami psychopatii może być bardzo użyteczna dla specjalistów z zakresu sądownictwa w przewidywaniu, które osobny są skłonne do łamania przepisów i wejścia w konflikt z prawem. Jednakże psychopatia nie jest doskonałym predyktorem przemocy i przestępstwa, a także istnieje wiele dowodów na to, że pewne osoby z cechami psychopatii nie łamią przepisów prawa lub też uczą się funkcjonowania w formie adaptacyjnej. Strona „”Links” zapewnia połączenia z innymi stronami zawierającymi listę artykułów naukowych, zaś „Bookstore„” – z książkami na temat psychopatii.
Dodatkowe wyniki badań nad psychopatią mogą być zamieszczone na tej stronie po jakimś czasie.
Wykorzystanie tych zasobów
Z uwagi na to, że niewłaściwe zastosowanie PCL-R może prowadzić do błędnej diagnozy psychopatii, w tym artykule nie prezentujemy poszczególnych pozycji PCL-R, natomiast nalegamy aby unikać pokusy diagnozowania psychopatii u ludzi, których znacie. Nie mniej jednak, ponieważ jednostki z wieloma cechami psychopatii często zachowują się w sposób zaburzony oraz przykry, a nawet niebezpieczny dla innych, rozumiemy, że pewne osoby mogą chcieć posiadać nieformalną bazę dla oceny osób z cechami psychopatycznymi, z którymi wchodzą w określone relacje. Co więcej, chociaż jest mało badań epidemiologicznych nad występowaniem psychopatii w populacji ogólnej, dostępne dane sugerują, że zaburzenie to może być częstsze niż wcześniej uważano i może dotyczyć około 1% dorosłych mężczyzn, jak również nieznany (prawdopodobnie mniejszy) procent kobiet.
Cechy psychopatii mogą być pogrupowane w określone wymiary, co może być użyteczne w rozumieniu i przewidywaniu zachowania. W tym tekście zapewniamy krótkie definicje tych wymiarów. Jednak chcemy podkreślić, że psychopatia nie ogranicza się do jednego z tych wymiarów. Dana osoba może posiadać cechy psychopatyczne w określonym zakresie w obrębie wszystkich lub większości tych wymiarów. (Ogólny opis pozycji (items) podobnych do tych, które występują w PCL:SV znajduje się w książce R. Hare pt. „Bez sumienia” (Without Conscience), 1999).
Wcześniejsze analizy, jakie dokonali Harpur, Hare i Hakstian (1989), wyróżniły dwie powiązane ze sobą wiązki pozycji (items) lub czynników leżących u podstaw ogólnego wyniku PCL: czynnik pierwszy (Factor 1) odzwierciedlający afektywne i interpersonalne cechy psychopatii, czynnik drugi (Factor 2) odzwierciedlający styl życia i antyspołeczne cechy tego zaburzenia. Nowsze badania analityczne wyłoniły 4-czynnikowy model psychopatii mierzony za pomocą PCL-R (Hare 2003, Neumann, Hare, Newman 2007), PCL:SV (Vitacco, Neumann, Jackson 2005) oraz PCL:YV (Neumann, Kosson, Forth, Hare 2005). W tym modelu każdy z oryginalnych czynników podzielony jest na dwa wymiary: Interpersonalny, Afektywny, Styl życia i Antyspołeczny. Został opracowany także model 3-czynnikowy, w którym wymiar antyspołeczny został pominięty (Cooke, Michie, Hart, Clark, 2004).
Aby pomóc osobom wizytującym tę stronę, zapewniamy tu podstawowy opis czterech czynników, z zastrzeżeniem, iż nie wszyscy badacze zgadzają się co do centralnego położenia czynnika antyspołecznego.
Wymiar Interpersonalny:
Osoby z cechami psychopatycznymi zwykle charakteryzują się powierzchownym stylem interpersonalnym oraz umiejętnością efektywnego manipulowania innymi. Chociaż czasami mogą być one otwarte i bezpośrednie, jednak mają skłonność do okłamywania oraz oszukiwania innych w wielu różnych okolicznościach, zwłaszcza gdy chcą wyjść z kłopotów, a także przekonywania innych, aby zrobili to, co oni chcą. Osoby takie wykazują też tendencję do dominacji, a nawet arogancji w relacjach interpersonalnych. Czasami okazują wyolbrzymioną wiarę w siebie, swoje zdolności i możliwości wpływu na innych. Podobnie jak istnieją rozmaite sposoby sprawiania wrażenia na innych, tak samo różne jednostki z cechami psychopatycznymi mogą różnić się znacznie w zakresie stylu interpersonalnego. Co więcej, te same jednostki mogą różnić się zasadniczo w swoim odbiorze przez różnych ludzi, w różnych sytuacjach.
Wymiar Afektywny:
Chociaż może to nie być oczywiste od razu, zachowanie jednostek z cechami psychopatycznymi często wykazuje, że są one mniej motywowane przez przeżycia emocjonalne niż inni. Ten brak reaktywności emocjonalnej jest trudny do wykrycia z tego powodu, że każdy z nas okazuje emocje w inny sposób. Niektórzy ludzie okazują emocje na swych twarzach i w swym głosie, niektórzy reagują fizycznymi objawami pobudzenia, zaś u niektórych brak jest tych reakcji. Co więcej, chociaż niektóre jednostki z cechami psychopatycznymi mogą otwarcie mówić, że nie troszczą się o innych ludzi, to inne twierdzą, iż jest im przykro odkąd dowiedzieli się, że ich przyjaciel lub krewny doświadczył stresu, niepowodzenia, krzywdy lub choroby. Jednakże nie widać po nich żeby się przejmowali tymi okolicznościami. Niektóre jednostki z cechami psychopatycznymi mogą twierdzić, że relacje interpersonalne są dla nich ważne, zaś w rzeczywistości demonstrują brak przywiązania przez swe zachowania, oszukując i raniąc tych, którzy są im najbliżsi, nie przejmując się wpływem swego zachowania na innych. Co więcej, kiedy sprawy mają się źle, potrafią oni umiejętnie wyjaśnić cały splot wydarzeń w taki sposób, żeby odsunąć od siebie odpowiedzialność za negatywne skutki wydarzeń.
Wymiar Stylu Życia:
Osoby z cechami psychopatycznymi często zaniedbują swoje zobowiązania i odpowiedzialność za innych. Czasami mogą w sposób impulsywny decydować o zmianie partnera lub pracy, albo też działać w sposób, który podcina ich własne priorytety. W innych przypadkach, mogą oni konsekwentnie wyrażać przywiązanie do innych, ale ich zachowanie wyraża co innego. Mogą mieć trudności z powstrzymaniem się przed uczestnictwem w podniecających wydarzeniach lub występuje u nich potrzeba stymulacji, która utrudnia realizację poprzednich obietnic lub planów, a także mogą oni przejawiać trudności w tolerowaniu powszedniej pracy lub trzymania się rutynowych zajęć. W niektórych przypadkach jednostki z cechami psychopatycznymi mogą wykazywać niechęć do samodzielności finansowej. Bez względu na powody, wykazują stałą tendencję do niedotrzymywania zobowiązań (np. płacenia rachunków, wnoszenia własnego wkładu, honorowania kontraktu małżeńskiego czy biznesowego) oraz zachowywania się w sposób, który naraża innych na ryzyko bądź to świadomie, bądź lekkomyślnie lub przez lekceważenie potrzeb innych osób.
Wymiar Antyspołeczny:
Wymiar antyspołeczny nie jest związany z zachowaniem kryminalnym dosłownie, lecz ze wczesnym, niestałym lub uporczywym zachowaniem antyspołecznym, które często jest wyjątkowo stresujące i frustrujące dla innych. Jednakże jednostki z cechami psychopatycznymi są bardziej skłonne, niż inne, do popełniania przestępstw, w tym z elementami przemocy. Ich aktywność kryminalna wykazuje tendencję do uporczywości oraz uogólnienia, tzn. nie jest związana tylko z jednym typem przestępstwa. Dodatkowo, chociaż niektóre postacie ich aktywności kryminalnej wymagają starannego planowania, ich pewne przestępstwa wydaja się impulsywne, a nawet beztroskie.
Powody popełniania takich przestępstw częściowo wynikają z tego, że wielu psychopatycznych przestępców wykazuje niską tolerancję frustracji oraz trudności z kontrolowaniem złości. Skłonni są oni do nadmiernego reagowania na prowokacje i przeszkody, które blokują ich bezpośrednie cele, zaś ta reaktywność emocjonalna przedstawia ważne zastrzeżenie dla wyżej opisanego braku wrażliwości emocjonalnej. Ich ogólny defekt emocjonalny nie powinien być rozumiany jako sugestia, że osoby z cechami psychopatycznymi niczym się nie przejmują lub odporne są na frustracje.
Ponadto, kilka badań wskazuje na to, że psychopatyczni przestępcy są bardziej skłonni, niż inni przestępcy, do naruszania przepisów podczas warunkowego zwolnienia i uczestnictwa w programach korekcyjnych lub terapeutycznych. Trwałe naruszanie obowiązujących przepisów i aktywność kryminalna są cechami ułatwiającymi identyfikację psychopatów w ogólnej grupie przestępców. Pomimo, że niewiele jest badań podejmujących ważną rolę tych cech w grupie osób nie będących przestępcami, dostępny materiał zgodny jest z wiedzą kliniczną dotyczącą jednostek z cechami psychopatycznymi, które nie łamią prawa.
Bibliografia
Acheson, S.K. (2005). Review of the Hare Psychopathy Checklist-Revised, 2nd edn.). In R.A. Spies & B.S. Plake (eds.) (2005). The Sixteenth Mental Measurements Yearbook (pp. 429? 31). Lincoln, NE: Buros Institute of Mental Measurements.
Cooke, D. J., Michie, C., Hart, S. D., & Clark, D. A. (2004). Reconstructing psychopathy: Clarifying the significance of antisocial and socially deviant behavior in the diagnosis of psychopathic personality disorder. Journal of Personality Disorders, 18, 337-357.
Forth, A. E., Kosson, D. S., & Hare, R. D. (2003). The Hare Psychopathy Checklist: Youth Version: Technical Manual. Multi-Health Systems, North Tonawanda, New York.
Hare, R.D. (2003). Manual for the Psychopathy Checklist-Revisited, 2nd Edition. Toronto, Ontario, Canada: Multi-Health Systems. Hare, R. D. (1999). Without Conscience: The disturbing world of the psychopaths among us. New York: Guildford Press.
Hart, S. D., Cox, D. N., & Hare, R. D. (1995). The Hare Psychopathy Checklist: Screening Version (PCL: SV). Toronto, Canada: Multi-Health Systems, North Tonawanda, New York.
Neumann, C. S., Hare, R. D., & Newman, J. P. (2007). The super-ordinate nature of the psychopathy checklist-revised. Journal of Personality Disorders, 21, 102-107.
Neumann, C. S., Kosson, D. S., Forth, A. E., & Hare, R. D. (2006). Factor structure of the Hare Psychopathy Checklist: Youth Version in incarcerated adolescents. Psychological Assessment, 18, 142-154.
Vitacco, M. J., Neumann, C. S., & Jackson, R. L. (2005). Testing a Four-Factor Model of Psychopathy and Its Association With Ethnicity, Gender, Intelligence, and Violence. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73, 466-476.
